शिव छत्रपतीचे चरित्र

शिव छत्रपतीचे चरित्र

0
कृ णाजी अनंत सभासद – वर चत
शव-छ पतीचे च र
1
ेय
टंकन:- मणृ ाल भडे
मु%ु%&तशोधन:- राहुल *काश सुवुवुवुवणा +
मुखुखुखुखप-ृ :- मणृ ाल भड े
मणृ ाल भडे याचंचं ी ओळख:
माझी मा%हती : मी मृणाल व1ाधर भडे. मी रा3यशा4ाची पदवी घेत6यानंतर 7ंथालयशा4ाम9ये प:;यु<र
पदवी(BLISc.) घेतल> आहे. आता @यातच पुढे शBण(MLISc.) घेऊन कर>यर करDयाचा मानस आहे. वाचनाची अ@यंत
आवड, आEण मराठG वाचनसा%ह@य इंटरनेटवर आणDयाची मनापासून इJछा.! सुLवात कुठुन करावी या वचारात
असताना या वेबसाईटवरJया एका कPयुQनट>वर या उपSमा वषयी कळलं. आEण हा माझा प%हला *यU...
2
अनुSमEणका
Sम शीष+क पृ-
१ लेखनास आWा. ६
२ मालोजीस Z[ांत ६
३ शवाजीचा ज]म. ६
४ ‘ बारा मावळ_ काबीज केल>ं ’ ७
५ पुरंदर घेतला ७
६ जावळी काबीज ७
७ संभाजीचा ज]म ८
८ आ%दलशहाचा शहाजीस जाब ९
९ अफजलखानाची रवानगी ९
१० कृ णाजी भाgकर ' हेिजबीस ’ ९
११ शवाजीचा यु9दQनiय १०
१२ नेताजी पालकरास काम गर> १०
१३ पंताजीपंत खानाकडे ११
१४ खानाJया कपटाचा प रgफोट ११
१५ शवाजीचा खानास Qनरोप १२
१६ खान *तापगडाखाल> १२
१७ भेट>ची योजना १२
१८ शवाजीची तयार> १३
१९ “ शवाजी Pहणजे काय?” १३
२० अफजलखानाचा वध १३
२१ खानाJया ल कराचा पाडाव १४
२२ राजे यांचा %दलासा १५
२३ शवाजी ‘ अवतार>च होता.’ १५
२४ वजापुर> शोक १६
२५ *तापगडावर देवीची gथापनाj १६
२६ ‘मोगलांईत धुंद उठ वल>.’ १६
२७ गडकोटांचा बंदोबgत १७
२८ पागांची ;यवgथा १७
3
२९ ल कराची र>त १८
३० पायदळास आWा १८
३१ मोकासे नाह>तj १९
३२ मुलकk कारभारj १९
३३ जमीन-मोजणी व महसूलj २०
३४ देवgथाना%दकांचा योगBेमj २०
३५ शाgताखान पुDयावरj २१
३६ खानाची बोटे उडाल>.j २१
३७ खान ‘%द6ल>स चालला.’ २३
३८ राजे खुशालj २३
३९ जय सगं -%दलेरखानास पाठ वले. २३
४० जय सगं ाचे अनु-ानj २४
४१ ीभवानीचा Z[ांत.j २४
४२ रघुनाथपंlडत जय सगं ाकडjे २५
४३ जय सगं ाचे आmासन :j २५
४४ %दलेलखान क[ीj २६
४५ मुरारबाजी पडला. २६
४६ शवाजी-जय सगं भेटj २७
४७ %द6ल>स जाDयाचा करार २८
४८ शवाजी-जय सगं वजापुरावर २९
४९ राजे आगn यास २९
५० शवाजी पादशाह> दरबारातj ३०
५१ ‘रस-रंग राखून Qनघून जाण_’ ३१
५२ पादशाहास अज+j ३१
५३ औरंगजेबाचा वक6प ३१
५४ शवाजी जाफरखानाJया भेट>स ३१
५५ शवाजीभोवती चौकkj ३२
५६ मे;याचे पेटारेj ३२
५७ राजांचे पलायन ३२
५८ %हरोजीह> Qनघालाj ३३
५९ राम सगं ाची कै rफयतj ३३
६० शवाजीचा शोध ३४
4
६१ राजे राजगडासj ३४
६२ गड परत घेDयाची तजवीजj ३५
६३ “एक गड घेतला, परंतु एक गड गेला!” ३५
६४ इतरह> गड घेतले.j ३६
६५ संभाजी राजगडास : नेमणुकाj ३६
६६ ‘पतक_ केल>ं.’ ३६
६७ प]हाळा आ%दलशाह>कडेj ३७
६८ नेताजीस दूर कtन कडतोजी सेनापती ३७
६९ संभाजी मोगलांचा सuहजार> ३८
७० मोगलांशी सला ३८
७१ शाहाजा1ाशी भेटj ३९
७२ बादशाहाचा हुकूमj ३९
७३ शाहाजा1ाचा इशाराj ३९
७४ पादशाहा थvकj ४०
७५ *तापरावाची भेट ४०
७६ रांगणा ‘रwBला’ ४०
७७ मोगलाईत पाळत ४०
७८ सुरतेची लूट. ४०
७९ ‘दया+स पालाण घातल.’ ४२
८० काय सावंत व बाजी पासलकरj ४२
८१ शाहाजीचा मृ@यूj ४२
८२ शxीचा पराभवj ४३
८३ ‘कुल कyकण काबीज.’ ४४
८४ बनसूर ‘मा रल.’ ४५
८५ कारंजे-औरंगाबाद लुटल>.j ४५
८६ रायर>- ‘तzास जागा.’ ४५
८७ राजारामाचा ज]म ४६
८८ कोळवण काबीजj ४६
८९ कणेरागडचे यु9द ४६
९० सालेर>चा वेढाj ४७
९१ %दलेलखान पळून गेला. ४८
९२ “बहादुरखान पडीच_ गुtं आहे.” ४८
5
९३ प]हाळा-रायबाग घेतले. ४९
९४ कारभाराचे हवाले ४९
९५ बेलोलखान शरणj ४९
९६ नारोपंतास ‘मजुमदार>’ ५०
९७ *तापराव ठारj ५०
९८ हंबीररावास सरनोबती ५०
९९ रघुनाथपंत हणमंते शवाजीकडेj ५१
१०० हुसेनखान ध रला. ५१
१०१ ‘कोपल घेतल_’ ५१
१०२ हंबीरराव मोगलाईतj ५२
१०३ राजे सहं ासनाtढ ५२
१०४ पातशाहाचा खेद ५४
१०५ भागानगर-भेट>चा वचार ५४
१०६ राजे भागानगरास ५५
१०७ पादशाहाचे समाधान ५६
१०८ “तुPह>ं सहाय असाव.” ५६
१०९ राजे ीशै6यासj ५६
११० चंद>स वेढा ५६
१११ शवाजी-;यंकोजी भेटj ५७
११२ राजे देशी ५७
११३ ;यंकोजीशी सलाj ५८
११४ जालनापूरास वेढा ५९
११५ संभाजी %दलेलखानाकडेj ५९
११६ रा3याची मोजदाद ६०
११७ ‘दोन *ांत मळून एक रा3य.’ ६४
११८ राजारामाचे ल{नj ६५
११९ राजांस 3वराची ;यथाj ६५
१२० राजांचे देहावसानj ६५
१२१ अशुभ च]हे व उ<रrSयाj ६६
१२२ राजा अवतार>च.j ६७
१२३ फल ुती.j ६७
6
॥ ी ॥
ीमतंतं महाराज राज ी राजाराम साहेब छ पती,
साहेबाचंचं े सेवेवेशी
१ .लेखनास आWा.
वनंती सेवक कृ णाजी अनंत सभासद कृतानेक वWापना ऐसी जे .साहेबीं मेहेरबानी कtन
सेवकास पु सल_ कkं ,“आपले पते थोरले राजे यांणीं इतका पराSम केला व चार पातशाह>ंशीं दावा ला वला .
ऐसा पराSम केला .ऐस_ असतां औरंगजेब येऊन [@यान] rकं6लोrक6ल>ं अनथ+ मांlडला .याचा अथ+ काय ?
तुPह> पुरातन ,रा3यांतील माह>त [गार] लोक आहां ,त र इgतक€बल पासून च र लेहून देण_.” Pहंणोन
आWा के ल> .@याजवtन वतम+ ान ऐसी ज-े :
२ .मालोजीस Z[ातं
रािजयांचे बाप थोरले महाराज राज ी शाहाजी राजे ,यांचे बाप Pहंणजे रािजयांचे आजे राज ी
मालोजी राजे व वठोजी राजे भyसले;हे Qनजामशाह> वजीर दौलता कtन तोलदार>ने होते .@यांची Qन-ा
ीशंभुमहादेव यांचे भजनीं बहूत होती .@यास शखर> या ा चै मासीं भरते .पांच सात लB माणस_
मळतात .पाEणयाच_ बहूत संकट .उदक नाह>ं .तीन कोशांवLन उदक आणतात .लोक मी बहूत
होतात.Pहणून राज ी मालोजीराजे यांनी तेथ_ जागा पाहून तळ_ एक थोर बां धल_ .सव+ लोकांस उदक
काया+स येई अस_ केल_ .अपर मत &;य खच+ केल_ .तळ_ संपूण+ उदकान_ भरल_ .ह_ क रतांच रा ौ ीशंभुमहादेव
gवनास येऊन ,*स]न होऊन बो लला जे ,“तु‚या वंशांत आपण अवतार घेऊं .देव-ƒा„णांचे संरBण
कtन Pलछांचा Bय करतy .दBण देशाच_ रा3य देतy ” Pहणोन € वार वचन कtन वर %दला .@याजवtन
राजे यांस [बहूत संतोष होऊन] @यांनी ं दानधम + बहूत के ला.
३ . शवाजीचा ज]म.
पुढ_ राज ी मालोजी राजे यांJया पोट>ं राज ी शाहाजीराजे व राज ी सरफजी राजे हे दोघे पु
जाहाले .दोघांनीं पातशाह>म9य_ दौलता के6या .दौलत कर>त असतां Qनजामशाह> बुडाल> .याव र शाहाजी
राजे इदलशाह> वजीर जाले .महाराज हा rकताब %दला .दाहाबारा हजार फौज चालूं लागल> .शाहाजी
रािजया स दोघी ि4या .*थम 4ी िजजाई आऊ .दुसर> 4ी तुकाई आऊ .Qतचे पोट>ं एकोजी राजे पु जाले .
िजजाई आऊ Qतचे पोट>ं राज ी शवाजी राजे पु होतांच ीशंभुमहादेव जागृतीं येऊन gवन जाल_ कkं ,“
7
आपणच अवतरलy आहे .पुढ_ बहूत …यात करण_ आहे .बारा वष†पय‡त तुPह>ं आपले जवळ ठेवाव_ .पुढ_ न
ठेवण_ .जातील Qतकडे जाऊं देण_ .आटोप न करण_.” ऐशी जागृQत जाल>.शाहाजी राजे कना+टक बगLळ येथ_
होते .@यांपाशी कारभार> राज ी नारोपंत द>wBत होते.@यांJया पोट>ं रघुनाथपंत व जनाद+नपंत हे दोघे पु
बहूत शाहाणे जाले .शाहाजी राजे यां स दौलतेम9य_ पुण_ परगणा होता .तेथ_ दादाजी कyडदेव शाहाणा ,
चौकस ठे वला होता .तो बगLळास महारांचे भेट>स गेला .@याबरोबर राजे ी शवाजी राजे व िजजाबाई आऊ
ऐशीं गेल>ं .ते समयीं रािजयास वषˆ बारा होतीं .बराबर शामराव Qनळकंठ Pहणून पेशवे कtन %दले व
बाळकृ णपंत ,नारोपंत द>wBताचे चुलत भाऊ ,मुजुमदार %दले .व सोनोपंत डबीर व रघुनाथ ब6लाळ
सबनीस ऐसे देऊन दादाजीपंतास व राजे यां स पुDयास रवाना केल_ .ते पुDयास आले.
४ .बारा मावळ_ काबीज के ल>.ं
येतांच बारा मावळ_ काबीज केल>ं .मावळे देशमुख बांधून ,दgत कtन ,पुंड होते @यांस मा रल_ .
@याजवर ,कालवशात ,दादाजी कyडदेव मृ@यू पावले .पुढ_ शवाजी राजे आपणच कारभार कर>त चालले .मग
सुप_ महाल येथ_ कोणे एके जागा संभाजी मो%हता Pहणोन साव आईचा भाऊ ,मामा होता .तो महाराजांनी
महालाव र ठे वला होता .@याचे भेट>स शम{याचे सणास पोgत मागावयास Pहणून गेले .मामास कैद
कLन ठे वले .@याचे तीनश_ घोडे पागेचे होते व &;यह> बहूत होत_ .वgतभाव ,कापड हgतगत कtन सुपे देश
सा धला तुकोजी चोर मराठा Pहणोन ल करचा सरणोबत केला .शामराव Qनळकंठ पेशवे व बाळकृ णपंत
मुजुमदार व नारोपंत व सोनोजीपंत व रघुनाथ ब6लाळ सबनीस असे कारभार> कtन बहूत सावधपणे
चौकशीन_ वत+णूक कर>त चालले.
५ .परुरु ंदर घेतला
पुढ_ जु]नर शहर मा रल_ .घोडे दोनश_ पाडाव केले .तीन लB होनांची म<ा ,खेर>ज कापड िज]नस ,
जडजवाह>र हgतगत कtन पुDयास आले. मग अहमदनगर शहर मारल_ .मyगलांशी मोठ_ यु‰ केल_ .सातश_
घोडे पाडाव केले .ह<ीह> पाडाव केले .&;य बहूत सापडल. ते समयीं पागा बाराश_ व शलेदार दोन हजार
जाहाले .अशी तीन हजार gवारांची बेर>ज जाल> .ते;हां माणकोजी दाहातyडे सरनोबत ल करचे केले .मग
rक6ले कyढाणा इदलशाह> होता ,तो भेद कtन घेतला.ठणे आपले ठे वले .सवच पुरंदरगड इदलशाह> येथे
Qनळकंठराव Pहणोन ƒा„ण गडास खावंद होते ,ते मेले .@यांचे पु दोघे ,ते एकांत एक भांडूं लागले .@यांची
समजावीस करावयास Pहणोन राजे पुरंदरास गेले आEण ते दोघे भाऊ कैद कtन तोह> गड आपणच घेतला .
आपल_ ठाण_ बस वल_.
६.जावळी काबीज
@याजव र कyकणांत क6याण भवंडी मा रल> .आEण माहुल> rक6ला अदलशाह> घेतला .मावळे
लोक यांची संचणी कर>त चालले .मुरबाद Pहणोन डyगर होता @यास बस वल_ .@याच_ नांव राजगड Pहणोन
8
ठे वल_ .@या गडाJया चार माJया वस व6या .कyकणात चंदरराव मोरे Pहणून रा3य कर>त होते .व
शगंृ ारपुर> ं सुवˆ रा3य कर>त होते .@यांचे *धान शरके होते .असे जबरदgत गड ,कोठ ,दाहा बारा हजार
ल कर ,हाशम समेत रा3य क रत असत .@यांजकडे रघुनाथ ब6लाळ सबनीस बोलावून पाठ वले . वचार
क रतां ,“ चंदरराव मोरे यास मार6या वर%हत रा3य साधत नाह>ं .@यास तुPहांवांचून ह_ कम+ कोणास न
होय .तुPह> @यांजकडे हेजबीस जाण_.” ऐस_ सां गतल_ .बराबर Qनवडक धारकर> शे सवाश_ माणूस Qनवडून
%दले .ते gवार होऊन जावल> नजीक जाऊन पुढ_ चंदररायास सांगून पाठ वल_ कkं ,“ आपण रािजयाकडून
आलy आहy .rक@येक बोलण_ चालण_ तहरह कत+;य आहे.” अस_ सांगून पाठ वल_ .उप र @यांनी @यांस
आपणाजवळ बोलावून भेट घेतल> .rक@येक बाŠा@कार> बोलण_ जाहाल_ .€बराड %दल_ तेथ_ जाऊन रा%हले .
दुसरे %दवशीं मागती गेले .एकांती भेट घेतल> .बोलणे जाहाल_ .*संग पाहून चंदरराव व सूया+जीराव दोघां
भावांस कटार>चे वार चाल वले .जमातीशी Qनघून चा लले .पाठGवर लाग जाहाला @यास माtन Qनघून
चा लले .खांसाच पड लयाव र लोक काय चालून येतात ?अस_ कम+ कtन ,परतोन रािजयाकडे भेट>स आले .
तेच खांसा राजा चालोन जाऊन जावल> सर केल>.मावळे लोकांस कौल देऊन संचणी केल> .*तापगड
Pहणवून नवाच वस वला .हणमंतराव Pहणवून चंदररायाचा भाऊ चतुबˆट Pहणून जागा जावल>चा होता ,
तेथ_ बल धtन रा%हला .@यास मार6या वना जावल>च_ शै6य तुटत नाह>ं .अस_ जाणून संभाजी कावजी
Pहणून महालदार रािजयाचा होता @यास हणमंतराव याजकडे रा3यकारणास पाठवून ,सोइ रकkच_ नात_
लावून ,एकांती बोल>चाल>स जाऊन ,संभाजी कावजी यान_ हणमंतराया स कटार>चे वार चालवून िजव_
मा रल_ .जावल> काबीज केल> . सवतर खो रयांत बाबजी राऊ Pहणून पुंड होता .तोह> कैद कtन @याचे डोळे
का%ढले.
७. संभंभाजीचा ज]म
पुढ_ सुवˆ रा3य कर>त होते @यांजवर चालून गेले .शगंृ ारपूर घेतल_ .सुवˆ पळोन देशांतरास गेले .@यांचे
कारभार> शकˆ होते @यांशी भेद कtन रा3य हgतगत केल_ .@यां स महाल मुलूख देऊन @यांची क]या
रािजयान_ आपल_ पु ास के ल> .या*कार_ जावल>च_ रा3य व शगंृ ारपूरच_ रा3य ऐशीं दोन रा3य_ काबीज के ल> .
ते;हां मोरो € बंक पगं ळे ƒा„ण यांनी बहूत मेहनत के ल> .@याजवtन शामराव Qनळकं ठ यांची पेशवाई दरू
कtन मोरोपंतास पेशवाई %दल> ,व Qनळो सोनदेव यांणीह> मेहनत केल> Pहणोन सुरQनशी सां गतल> .
गंगाजी मंगाजी Pहणोन होते @यांस वाकQनशी सां गतल> .*भाकरभट Pहणून थोर ƒाPहण उपा9ये होते
@यांचे पु बाळंभट व गो वदं भट हे उपा9येपण चालवीत होते .ल करचा सरनोबत नेताजी पालकर के ला .
नेताजी सरनोबती करोत असतां सात हजार पागा व तीन हजार शलेदार अशी दहा हजार फौज जाहाल> .
मावळे लोकांची संचणी दाहा हजार पावेतy जाल> .यां स सरनोबत येसाजी कं क Pहणून के ला .ऐस_ रा3य
चौकशी बंदोबgत कtन रा%हल े .रािजयाची 4ी Qनबं ाळकर यांची क]या सईबाई के ल> होती ती *सूत
जाहाल> .पु जाहाला .@याच_ नांव संभाजी राजा Pहणून ठे वल_ .बहूत उ@साह केला .धम+ बहूत केला .
राजगडीं रा%हले.
9