संजय सोनवणी (Sanjay Sonawani)

---

समान नागरी कायदा Posted: 03 Dec 2015 09:08 PM PST समान नागरी कायदा विशिष्ट विचारसरणी नेहमीच चर्चेत आणत असते. हेतू काहीही असोत पण आपण थोडे तरी वास्तव समजावून घेऊयात. १) सध्याचे हिंदू कोड बिल (ज्यात शिख, जैन, बुद्धिस्टही सामील आहेत.), मुस्लिम व्यक्तिगत कायदा, ख्रिश्चन विवाह कायदा, पारशी विवाह व घटस्फोट कायदा आणि स्पेशल म्यरेज कायदा एवढ्या कायद्यांना रद्द करत सर्वच धर्मातील स्त्रीयांना समानाधिकार मिळावा यासाठी समान कायद्याची मागणी आहे. य हिंदू कोड बिलात जैन-बुद्धादि सामील केले गेले असल्याने हे धर्म म्हणजे हिंदू धर्माचेच भाग आहे अशी मानण्याची प्रथा काही लोकांत आहे. पण ते वास्तव नाही. हे सर्व धर्म स्वतंत्रच आहेत. यात वैदिक धर्माचा समावेश नाही ही बाब आश्चर्यकारक आहे. २) हे सारे कायदे विवाह, वारसा हक्क, पोटग्या, दत्तकविधान याशी संबंधित आहेत. ३) भारतात प्रत्येक जात, जमात, वर्ण आणि धर्मात वेगवेगळे नियम आहेत किंवा धार्मिक कायदे परंपरेने चालत आलेले आहेत. म्हणजे उत्तरेतील एखाद्या प्रांतात परंपरागत नियम एखाद्या जातीत असेल तसाच तो त्याच जातीत दक्षीणेत असेलच असे नाही. ४) मुस्लिम पुरुष चार विवाह करू शकतात. पुरुष तीन वेळ "तलाक" म्हणून बायकोला सोडू शकतो. पण स्त्रीला घटस्फोट घ्यायचा असेल तर ती प्रक्रिया मात्र किचकट आहे. हे सुलभीकरण नसल्याने व कुराण कि शरिया हा गोंधळ असल्याने मुस्लिम स्त्रीयांवर अन्याय होतो हे वास्तव आहे. कुराणमधील तलाकविषयकचे नियम स्त्रीयांबाबत उदर असले तरी शरियाचे मात्र तसे नाही. ५) मुस्लिमांना चार बायका करण्याचा धार्मिक अधिकार असल्याने त्यंची लोकसंख्या वेगाने वाढते आहे असा एक सातत्याने आरोप होतो. पण आकडेवारी सांगते कि बहुपत्नीकत्व भारतीय मुस्लिमांत ५.७%, बुद्धिस्टांत ७.९%, आदिवासींत १५,२५%, हिंदुंत ५.८% असे आहे. म्हणजे बहुपत्नीकत्व प्रत्यक्षात मुस्लिमांत तुलनेने थोडे तरी कमी आहे तर आदिवासींत सर्वात जास्त आहे. (संदर्भ: जनगणना १९६१). १९७६ मद्ध्ये मुस्लिमांच्या बहुपत्निकत्वाचे हेच प्रमाण ५.६ % तर हिंदुंत ५.८% एवढे होते. (संदर्भ: गोखले इन्स्टिट्यूट ने प्रसिद्ध केलेला १९९३ मधील मल्लिका मिस्त्री यांचा शोधनिबंध.) हे प्रमाण २००६ मद्ध्ये अजून खाली आले. हिंदुत १.७%, मुस्लिमांत २.५% तर ख्रिस्त्यांत हेच प्रमाण २.१% एवढे होते. (संदर्भ: Third National Family Health Survey-2006) ६) हिंदू वारसा कायद्यात पुन्हा गडबड आहे. म्हणजे स्त्रीला नव-याच्या मृत्युनंतर मुलांएवढाच संपत्तीत समान अधिकार मिळतो, परंतू विवाहित मुलगी वारल्यास आईला सर्वात शेवटचा तिच्या संपत्तीतील वाटा मिळतो. ७) ख्रिस्ती घटस्फोटविषयकचे कायदेनियम हे हिंदुं कायद्यांपेक्षा किचकट आहेत. प्रत्यक्षात घटस्फोटाबाबत न्यायालयीन अनुभव पाहिला तर तो सर्वांनाच जाचक असल्याचे दिसते. वारसाहक्काबाबत फसवणुकींच्या एकंदरीत केसेस आणि त्यातील जिंकण्याचे प्रमाण पाहिले तर तेही निराशाजनक असल्याचे कोणीही पाहू शकेल. समान नागरी कायदा म्हणजे विवाह, घटस्फोट, वारसाहक्क आणि पोटगीबाबत एकच एक कायदा सर्वांना लागू करणे. गोव्यात असा कायदा आहे. एकच कायदा सर्वांना, विवाहापासून विभक्तीपर्यंत, लागू असायला कोणाची हरकत असण्याचे खरे तर कारण नाही. कायदेशिर प्रक्रिया त्यामुळे सोपी होऊ शकते. पण मुळात अनेक भारतीय कायदे हे एवढे कालबाह्य झालेत आणि नवीन सुधारित कायदेही तेवढेच किचकट आणि नागरिकांच्या सहनशक्तीची परिक्षा पाहणारे आहेत कि घटस्फोट-वारसा प्रकरणात सर्वांनाच मनस्तापाला सामोरे जावे लागते. त्यामुळे समजा समान नागरी कायदा अणला तरी स्त्री-अधिकाराचा प्रश्न आणि स्त्रीयांनी पुरुषांचा गैरफायदा घेणारी कृत्ये यातून सुटका कशी होणार? एकाच देशातील नागरिकांना एकच कायदा , मग तो कोणत्याही बाबतीत असो, असणे नाकारण्याचे कारण नाही. पण ते सुलभ व गतीमान न्याय देणारे असले पाहिजेत. मुळात हे कायदे बनवले गेले त्यावेळीस धर्म आणि त्यातील नियम हे केंद्रस्थानी मानले जात हे वेगळे वेगळे कायदे निर्माण केले गेले हे घटनेच्याच मुलतत्वांविरुद्द आहे हे घटनाकारांनी का लक्षात घेतले नाही? बाबासाहेबांनी यावरुनच राजीनामा दिला होता. हिंदू कोड बिलाने जैन, बौद्ध, शिखादि एकाच हिंदू धर्मात घेतले पण बव्हंशी नियम मनू-याज्ञवक्ल्याचे लावले जे केवळ आणि केवळ वैदिक धर्मीय स्मृत्यांचे होते. ते अन्याय्य तर होतेच पण त्यापेक्ष मोठा अन्याय आपापल्या समजुतींनी न्यायालये निर्णय देत असल्यने होत असतो हा सर्वात मोठा प्रोब्लेम आहे. शाहबानो केसमद्ध्येही तेच झाले. मुस्लिम प्रश्न या देशात जेवढ्या सहजी सकारी/नकारी गाजतो तेवढा हिंदुंवरचा कधी गाजत नाही. माध्यमांची ती इच्छाही नाही. पण हा प्रश्न कोणत्या धर्माचा नाही. कायदे धर्मानुसार वेगळे असणे, म्हणजे विवाह-वारसादि बाबत, म्हणजे तुमची लोकशाही अपरिपक्व आहे आणि घटना समतेचे सिद्धांत देत विषमतावादी आहे. घटनेनेच घटनेच्या मुलभूत सिद्धांतांना दूर सारल्यासारखे हे चित्र आहे. समान नागरी कायदा असलाच पाहिजे, पण तो खूप सुलभ, वेगवान आणि सहजी "न्याय" देनारा असला पाहिजे. सध्याचे कायदे आणि होणारे बव्हंशी न्यायालयीन निर्णय हे न्याय्य असतात हे म्हणण्याचे धाडस कोणी करु शकत नाही.

सरप्राइज! Posted: 03 Dec 2015 06:14 PM PST "बाष्कळपणा पुरे झाला. चल आता." मी म्हणणार होतो, पण म्हटलो नाही. तिला अनेकदा पोरकटपणा करायला आवडतो. आणि ती मग मला किंवा बघ्यांना काय वाटेल याची पर्वा करत नाही. आज तर आम्ही बीचवर आलो होतो. वातावरणही बाष्कळ व्हावे असे वाटेल असेच होते. सर्वच तो करत होते. मग ती कशाला मागे हटते? मी बीचच्या पार टोकाला एका दगडावर बसलो होतो. गर्दी होती. पण मला ती जाणवत नव्हती. मी समुद्राकडे पाहत होतो आणि नव्हतोही. ती कोठे पाहतेय हेही मी पाहत नव्हतो. खरे तर मी काहीच पाहत नव्हतो. माझ्या आत कोलाहलच इतके थैमान घालत होते कि त्यातच मला भिषण चित्रात्मकता दिसत होती. ती आताही बाष्कळपणाच करतेय याची मला खात्री होती. ती बाजुलाच बसून, एकांताचा फायदा घेत एका हाताने माझ्या मांड्यांमद्ध्ये कुरवाळत होती. पण मला काहीच वाटत नव्हते. मी प्रतिसाद देत नाहीहे तरी का हा बाष्कळपणा? मीही तिच्या मांड्यांत हात खुपसावा नि तिलाही तेथे कुरवाळावे वाटत असेल तिला...पण मी माझ्या कोलाहलात व्यस्त. लाटांचा आवाज...माणसांचा आवाज...आणि तीही कानावरुन जीभ फिरवत मादक आवाजात काहीतरी बोलतेय. पण आवाज येत नाहीहेत. मी ढिम्म आहे. तात्पुरते नंपुसकत्व आल्यासारखा. खरे तर तिने शांत बसावे. मला माझ्यातील कोलाहलाशी झगडू द्यावे. पण गप्प बसेल ती अनघा कसली. शेवटी मीच वैतागतो. तिचा हात दूर सारतो. "चल आता...बास झाले..." पण ती सरकत नाही. "हे बघा...उघड्यावर सेक्स करायचा होता ना तुला आज? मी रेडी आहे...तुलाही रेडी करतेय तर का वैतागलास एवढा?" "बावळट आहेस काय? येथे लोक आहेत...". मला पर्वा नाही लोकांची...पण मी म्हणतो. "तिकडे बघ...प्रकाश अस्पष्ट असला तरी दिसतेय...किती लोक आपल्या बायांना खूष करताहेत!" "आज नाही. चल परत. सोडतो तुला." "तुमचे आजचे पैसे वाया जातील." "जाऊ देत. चल, निघुयात!" मी उठतो. ती मात्र तशीच ढिम्म. चिडलीय हे स्पष्ट दिसतेय. पण मी काय करणार? मी सरळ चालायला लागतो. आता तिचा नाईलाज आहे. फणकारुन ती उठते. मी रेती तुडवत कातळ ओलांडत नारळबनातून पल्याडच्या पार्किंगमद्ध्ये येतो. माझ्या मागोमाग ती येतेय. मी कारमद्ध्ये बसतो. ती नको तेवढ्या जोराने दार उघडते आणि बाजुला बसते. ती रागावली आहे. खरे तर तिला रागवायचे काहीएक कारण नाही. काही न देता फुकटचे पैसे मिळणार आहेत तिला. उलट आनंदी व्हायला हवं तिने! पण बायका...पेशा काहीही असो, कशा वागतील याचा काय नेम? पण ती रागावलीय. हा दोनेक वर्षाच्या दर महिन्यातून दोनेकदा सहवासाचा परिणाम काय? असो. तिला तिच्या बंगलीवर सोडावं आणि घरी जावं. आपल्याला एकांताची गरज आहे. सहवासाची नाही कि सेक्सची नाही. खरे तर तिला आधीच टाळायला हवे होते. पण आत एवढे तुफान, तेही अकारण, एकाएकी उसळून येईल हे कोठे माहित होते आपल्याला? मी कार सुरु करतो. बाहेर रस्त्यावर आणतो. एकाएकी ती विचारते, "काय झाले हो? काय बिनसलं अचानक?" मी उत्तर देत नाही. ती झुकते, माझ्या खांद्यावर डोके ठेवते. छातीर हात फिरवते आणि म्हणते, "जाऊद्या, आपण माझ्या घरी मजा करुयात. आज मी तुम्हाला सरप्राइज गिफ़्ट देते..." ती मादक आवाजात म्हणते. तिचे सर्प्राइज गिफ्ट काहीही असू शकते...सेक्समधील अर्थात! तिच्याकडे खूप ट्रिक्स आहेत हे मला केंव्हाच समजून चुकलेय. दरवेळीस नवी स्टाईल काढतेच ती! मी तरीही बोलत नाही. मला आता तिची दया येऊ लागलीय. तिला काय समजणार आहे? मी प्रयत्नपुर्वक मनावर दाटून आलेले कोलाहलाचे सावट क्षणभर दूर सारतो. ती घेणार असलेल्या पैशांचं मोल चुकवण्याचा प्रयत्न करतेय, एवढेच. आणि हिच्याशी दोन वर्ष आपण संबंध ठेवून आहोत. कसलीही भावनिक गुंतवणूक न करता. पण हिच्याशीच का? या शहरात अनेक कालगर्ल्स आहेत. आपण त्यातल्या पाच-पंचविस तरी भोगल्यात. हीच अशी काय आवडली? कि कोठेही गेले तरी तेच! तर हीच मनस्वी को-आपरेटिव्ह महिन्यातून दोनदा का नको? चार वेळाही चालले असते, पण तेवढे पैसे नाहीत एवढीच अडचण. पण आता वाटतेय कि ही पोरगी आपण बदलायला हवी. एकीशीच संबंध ठेवत गेलो हे चुकलेच बहुदा. जेंव्हा वाटेल कधी वर्ष-दोन वर्षंनी तेंव्हा भेटू तिला. तिला काय फरक पडतो? तिचा कस्टमर बेस आहे! हं. नकोच ही. आज तर मुळीच नको आहे ही. नंतरचे नंतर पाहू. आजचा संभोग आपल्याच कोलाहलाशी! . . . "मला काही विचारायचा अधिकार नाही. विसरले मी. माफ करा..." ती बाजुला होत म्हणते. "तसं नाही." मी कसाबसा म्हणतो. "मलाही कधी कधी होतं असं! खूप अस्वस्थ वाटू लागतं. सारं निरर्थक आहे असं...किंवा उगाचच उदास." तरीही हसत असेल ही. आल्या ग्राहकाला खूष करत. देह देत असेल. मजा घेत असेल. (कि मजा घेणे हे तिचे नाटक?) मनात मात्र तिच्याच कोलाहलाशी झगडत असेल. नक्की का? "कंटाळा येतो कधी कधी. नकोच वाटतं सारं." ती म्हणते आणि काही क्षण गप्प बसते. माझा कोलाहल मरत चाललाय. वादळं क्षितीजापार विरताहेत असं वाटतं. ती आग हळू हळू विझतांना दिसते. अब्बा आणि अम्मीची कोळसा झालेली प्रेते धुसर होऊ लागतात. बेदम माराच्या वेदना विरताहेत असे वाटु लागते. मी तिच्याकडे तिरक्या नजरेने पाहतो. ती नेकलेसशी खेळतेय. अस्पःष्ट प्रकाशात तिचा विचारमग्न चेहरा दिसतो. मग एकाएकी माझ्याकडे पाहत ती म्हणते,  "माझा कंटाळा आलाय? हरकत नाही. माझ्या अनेक मैत्रीणी आहेत. त्यातून तुम्ही नवी निवडू शकता. तेवढाच चेंज!" मनकवडी आहे का ही? मी नकळत शरमतो. पण का वाटावी शरम आपल्याला? उलट तीच म्हणाली हे बरं झालं. पण तिच्या मैत्रीणींतून नको कोणी निवडायला. बघू नंतर कधीतरी मुड लागेल तेंव्हा. मी काहीच बोलत नाही. पण विचारांची दिशा बदलते हे खरे. मनात कोठेतरी कोणीतरी टोचतंय ही जाणही होते. पण नेमकं काय? खरे तर तिला सोडायचा मी संध्याकाळपर्यंत साधा विचारही केला नव्हता. आज समुद्रकिनारी भटकायचं ही माझीच कल्पना. कधी कधी मी तिला बाहेर घेऊन जातो. तिला आवडतं ते. बाष्कळपणात, पोरकटपणा करणे तिला आवदते बाहेर असतांना. मग तिच्या फ्ल्यटवर परत गेलो कि ती भन्नाट जोशात असते. नको नको होईल एवढं सुखही देते. तीला काहीतरी व्यक्तिमत्व आहे हे नक्की. थोदंसं गुढ...जानवण्याइतपत...पण काहीही थांग लागणार नाहे असं. खरे तर माणूस संभोग करतो तो देहाशी का? असे असेल तर प्रत्येक स्त्री झोपवायला चालु शकली पाहिजे. तसे होत नाही हे कधीच लक्षात आले होते माझ्या. संभोग होतो तो व्यक्तिमत्वाशी. एका व्यक्तित्वाचा दुस-या व्यक्तित्वाशी संभोग. परस्परांना हरवण्याचे, खूष होण्याचे...खूष करण्याचे प्रयत्न आणि त्यात छुपा असलेला रानटीपणा. आदिमतेचे आकाश माणुस संभोगातच शोधतो. पण हा संभोग शरीराशी कमी, व्यक्तित्वाशी अधिक. मला तरे असे वाटत आले आहे. हिच्याबरोबर एवढा काळ घालवला तो त्यासाठीच. पण मला आता वाटतेय, तिच्या व्यक्तिमत्वाला चुरडायचे तेवढे मी चुरडले आहे. अजुन चुरडणे हा आम्हा दोघांवर अन्याय आहे. तशी मला स्त्रीयांची पर्वा आहे असे नाही. पण तरीही आहे. मी तसा काही बाबतीत ठाम असतोच असे नाही. द्वंद्वातून मला अनेकदा जावे लागते. आणि तरीही मला काय योग्य आणि काय अयोग्य हे ठरवता येतेच असे नाही. "सांगा ना..." ती म्हणते. "काय?" मी माहित असुनही विचारतो. "कंटाळलात ना तुम्ही? आणि स्वाभाविक आहे ते. मी समजू शकते. मला वाइट वाटत नाही. मला वीस-बाविस क्लायंट आहेत. तेही बदलत असतात. पुरुषांना नेहमी चेंज पाहिजे असतो. आणि खरे सांगु का, स्त्रीयांनाही." "मग तुला माझाही कंटाळा आला असेल..." मी घोग-या आवाजात म्हणतो. यालाच पुरुषी अहंकार दुखावला जाणे म्हणतात काय? छे! वेश्यांकडून काय अपेक्षा बाळगायची? ती सुंदर आहे. क्लास आहे. तिचे वाचनही भरपूर दिसते. तिच्याबरोबर जाणारा वेळ म्हणजे फक्त वासनांचा खेळ नसतो. बुद्धीमत्तेच्या झलकी दिसतात. पण तिला पोरकटपणा करायलाही तेवढाच आवडतो. तिची कसलीही पार्श्वभुमी मला माहित नाही. हे जे ती नांव सांगते तेही खरे नसणार हे मला माहित आहे. मीही कधी तिच्या खाजगी जीवनाबद्दल, तिच्या इतिहासाबद्दल विचारलेले नाही. तिनेही मला विचारलेले नाही. वेश्या आणि ग्राहकातील तो अलिखित करार असतो. आणि विचारले कोणी तर त्यांची पाठ केलेली बनावट उत्तरे असतातच. एक कालगर्ल मला तर ती एका संस्थानिकाची वंशज आहे पण परिस्थितीने तिला यात कसे ढकलले याची दर्दभरी दास्तान सांगत बसली होती. ते खरे असेल असे मला कधीच वाटले नाही. तसेही माणूस आपले पुर्वज कसे उच्च होते हे सांगण्यात धन्यता मानतात. बोगस कहान्या बनवतात. या खोटारडेपणात त्यांना काही वाटत नाही. ,मग वेश्यांना वाटायचे काय कारण? तसेही प्रत्येक माणसात एक वेश्या दडलेली असतेच! कि प्रत्येक वेश्येत एक माणूस दडलेला असतो? गोंधळच आहे. "खरे सांगायचे तर मला तुमचा तरी कंटाळा आलेला नाही." ती जराशानं म्हणते. "हे तू सर्वांनाच म्हणत असशील!" मी उपहासाने म्हणतो. ती अस्फूट हसते. "मी कोणालाच काही म्हणत नाही." "मग मला का म्हणालीस?" "असंच!" "असच कसं?" "माहित नाही. माणसाला काय वाटतं ते का हे समजलं असतं तर..." "तर काय?" " ते जाऊद्या. मुख्य प्रश्न बाजुला पडलाय...तुम्ही कंटाळलात मला?" "खरे सांगू?" "हा विचार मी आपण निघेपर्यंत केला नव्हता....पण नंतर वाटले खरे..." "का?" "माहित नाही. असेच वाट्य़ून गेले खरे. मला तुझा बाष्कळपणा कधी कधी आवडत नाही..." ती गप्प झाली. ती दुखावली का? पण मी का पर्वा करू? तिचे घर जवळ येत होते. पण मी कार बाजुला थांबवली. "चल, जेवायला जावू कोठेतरी..." मी म्हणालो. "नको. त्यापेक्षा घरीच जावूयात." "हाच तुझा बाष्कळपणा मला आवडत नाही!" तिने डोळे मोठे करून माझ्याकडे पाहिले नि खळाळत हसत सुटली. "यात हसण्यासारखे काय आहे?" "तुम्हीही फनी आहात!" ती हसू दाबायचा प्रयत्न करत म्हणाली. "मी तुम्हाला सरप्राइज गिफ्ट देणार असे म्हटले होते...विसरलात का?" "तुझी गिफ्ट माहिताय मला. मला त्यात आज तरी रस नाही. जेवण घरी तू बनवायचे ठरवलेस तरी एक तास तरी लागेल. त्यापेक्षा बाहेर जावुयात." "गिफ्ट फक्त सेक्सचीच असते?" . . . नाही बये. गिफ्ट सेक्सचीच असते असे नाही. ती मृत्युचीही असू शकते. ती जीवनाचीही असू शकते. कोणत्याही अनपेक्षिताची असू शकते. माझ्या अब्बुला अन अम्मीला मिळाली कि गिफ्ट. सर्प्राइज गिफ्ट. डायरेक्ट... उन्मादी जमावाने जाळून मारले कि. कोळसा झाले ते. माझाही कोळसा झाला असता मीही तिथे असतो तर. पण अल्लातालाची सरप्राइज गिफ्ट अशी कि मी वाचलो त्यातून. फक्त बेदम माराच्या सरप्राइजवर निभावले. गांव सोडून पळालो मी. मिडियाचा पाठलाग असह्य होता. लोकांच्या द्वेषाने भरलेल्या नजरा मरणापेक्षा भयंकर होत्या. ते माझे गांव नव्हते. ते माझे लोक नव्हते. तेथेच मी मोठा झालो, ज्यांच्या संगतीत हुंदडलो ते माझे एकाएकी कोणी नव्हते. वातावरंण जहरी होते. मी मुसलमान होतो. पण हिंदुंमध्ये राहून राहून अर्धा हिंदुच बनलो होतो की!एकाएकी ते विसरले सारे. सत्ता त्यांची आली होती ना! आजवर त्यांनी मला कधी मुसलमान म्हनून वेगळे वागवले नव्हते. कि भ्रम होता तो माझा? म्हणजे त्यांच्या मनात बहुदा मी नेहमीच लांडा असेल! मी मुसलमान आहे, माझ्या गांवच्या भुमीत माझा परिवार सर्वांचा दुष्ट शत्रू बनलाय हे समजणे हा अल्लाहचाच साक्षात्कार होता कि नाही? ती पण मला सरप्राइज गिफ्टच होती कि! मी गांवातून पळालो. दिशांचा अंत होईल कि काय येथवर धावलो रक्तबंबाळ...छाती फुटून आता मरेल कि नंतर मरेल असा! मला दिशा नव्हती. मला मीही उरलेलो नव्हतो. मला फक्त शून्य उरले होते... महाशून्य! महाशुन्यातून तगलेला मी. जगणे त्यागलेला मी. तू काय मला अजून सरप्राईज देणार? . . . "ठिकाय, घरी जावुयात तुझ्या...किमान बोलता तरी येईल तुझ्याशी. आणि हे बघ...एवढे सरप्राइजेस माझ्या वाट्याला आलीत कि अजुन कोणी नवे सरप्राइझ नाहे देवू शकत..." मी कार पुढे घेतो. ती अस्फूट हसल्याचा भास मला होतो! का हसली ती? . . . उपनगरातला तिचा बंगला छोटा असला तरी शानदार आहे. भाड्याचा कि विकतचा कि तिला तिच्या मालकांनी दिलेला, माहित नाही, पण आहे छान. भरपूर शांतता. आत कलात्मक, हलकीशी मादक सजावट. भगभगीत प्रकाशाचे तिलाही वावडे असावे. मंद प्रकाश असतो. मी बसतो. ती चेंज करायला आत निघून जाते. मी पुन्हा माझ्या कोलाहलाच्या गुंत्याला उलगडायचा प्रयत्न करतो. पण वादळ आले तसे गेलेही आहे. मलाच माझा राग येवू लागतो. मी काहीही बदलवू शकत नाही. बदलवू म्हटलो तरी. वातावरणात पुन्हा उन्माद धुमसू लागलाय हे जाणवतेय मला. मी अन्य मुसलमानांत तसा कधीच मिसळलो नाही. नमाज वगैरे पढणे तर कधीच सोडलेले. सगेवालेही मला फारसे नाहीत. चाचा होता. गांवातून पळालो ते त्याच्याकडेच पोचलो होतो. त्याने आश्रय दिला. तिथे मुसलमान वस्ती ब-यापैकी होती. कुजबुजत्या आवाजात सारेच जिहादबद्दल बोलत. रक्त खवळायचे. त्यात बाबरी पाडली. पुन्हा दंगे झाले. चाचा यात मारला गेला. मी अतिरेकी व्हायची स्वप्न पहायचो. पाच-दहा हजार काफरांना मारून टाकावे असे वाटायचे. चाची तर मला रात्र रात्र जागवत माझ्याकडून सुडाची कसम घ्यायची. ती वेडी म्हातारी होती. पण त्यावेळीस मला ती खूप शहाणी वाटायची. मी पेटून हजारदा कसम खायचो. शांतता निर्माण व्हायला वेळ गेला. पण काळजावर झालेल्या जखमा गेल्या नाहीत. हे काफर जगायला लायक नव्हते. त्यांना सरसकट मारुनच टाकायला हवे होते. पाकिस्तान गप्प का आहे, असे वाटायचे! संतापही यायचा. मुंबईत साखळी स्फोट झाले त्याचा मी आनंदोत्सवही साजरा केला. माझ्याकडे द्वेषाने पाहणा-या नजरा आता मला बोचायच्या-टोचायच्या नाही. होय मी मुसलमान आहे...आणि आम्ही बदला घेऊ शकतो... कालेजात आधी आम्ही मुसलमान, तिघेच होतो, सहसा एकत्रच असायचो. पर्यायही नसे. बाकीचे तसेही आमच्याशी वरदेखले बोलायचे. आणि आम्हीही तसेच! पण लास्ट इयर होते. एक घटना घडली.... . . . ती येते. तिचे चाहूल भुतकाळाची सारी साखळी उध्वस्त करते. ती एकदम प्रफुल्लित आणि मादक दिसतेय. टी शर्ट आणि शार्ट. मदक मांड्या आणी तिचे गच्च उरोज. मी भुतकाळाची सावटे बाजुला सारत तिच्याकडे पाहतो. तिचे केस मोकळे आहेत आणि तिच्या शरीर आणि केसांच्या गंधाचं अद्भूत मिश्रण हवेवर स्वार  होत माझ्या नाकपुड्यांत भरतेय. हे वेश्या का झाली? मी अतिरेकी का झालो नाही? खरेच, अनेक प्रश्नांची उत्तरे मिळतात का कधी? ती जवळ येते. तिच्या मांड्या माझ्या मांड्यांना स्पर्श करतील अशा बेताने. तिचा डावीकडला स्तन माझ्या दंडांना स्पर्शतोय. पण आज मला तिला जवळ घ्यावे वाटत नाही. कोलाहल दूर गेला तरी त्याच्या छाया असतातच कि! मन उदास करणा-या. ती माझ्या मस्तकावरुन हात फिरवते. विचारते, "काय करू खायला तुमच्यासाठी?" मला नवल वाटतं. हे कधी तिने विचारलं नव्हतं. हेच तिचे सरप्राइज का? असेल. पण मला ना भूक आहे ना तिच्या घरचे काही खायचे आहे. "चिकन आहे. करते मी. आवडेल तुम्हाला..." आणि माझ्या कसल्याही परवानगीची वाट न पहाता तिचे भरगच्च नितंब हेलकावत ती आधी रिमोट हाती घेत टीव्ही लावते, रिमोट माझ्याकडे देते आणि जातेही. मी उठतो. विरोध करावासा वाटतो. मला टीव्ही आवडत नाही. कोणताच च्यनेल आवडत नाही. पोर्न बघायला तेवढा कामाला येतो. मी टीव्ही म्युटला टाकतो पण मी हालमधील तिच्या लायब्ररीकडे वळतो. त्यात भरपूर व्हरायटीची पुस्तके आहेत. अगदी जेम्स ह्यडली चेसपासून ते हेन्री जेम्सपर्यंत. पुस्तकांच्या सहवासात रमायला मला आवडते. हिला यातले किती कळत असेल? कि उगा घरंदाजपणचा देखावा? पण ती वाचते हेही जाणवतं की! चेतन भगतच्या कादंब-यांबद्दल बोलायला आवडते तिला. म्हणजे तो तिला आवडतो असे नाही. म्हणजे नाहीच. ती म्हणते त्याल बाई समजलीच नाहीहे अजून. मग कोणाला समजलीय? बायांना तरी बाया समजल्यात काय? फेमिनिस्ट लिटरेचर वाचले कि उघड्याच प डतात कि त्या! किचनमद्ध्ये जावे काय? कि येथुनच निघून जावे? का घोटाळतो आहोत आपण? आणि हिला डच्चू द्यावा असे का वाटले होते आपल्याला? मी नेहमीच असा गोंधळलेला असतो. मी किचनमद्ध्ये जातो. . . . मी वेडा होईल कि काय असे मला त्या काळात वाटू लागले होते. आपण कमी पडतोय, आपणही देशात घडना-या घटनांत सामील का नाही? दाउद ग्यंगमद्ध्ये का दाखल होत नाही? एक तरी हिंदू का मारत नाही? आयएसाअयचे एजंट का बनत नाही? हो. मला बनायचे होतेच. पण कसे हे माहित नव्हते! पेपरवाले म्हणायचे, मुस्लिमांत स्लीपर सेल्स आहेत. असतील. पण मला कोणता तेही सापडत नव्हते. नैराश्याने मला घेरले होते. मला बाबरीशी घेणे-देणे नव्हते. पण अब्बू , अम्मी आणि चाचाचे मेले देहच काय ते दिसत होते. का मारले त्यांना? त्यांनी तुमचा कोणता अपराध केला होता? ते केवळ तुमच्या धर्माचे नव्हते म्हणून? कोनाला मारायचेच ठरवले कि जोणतेही जस्टिफिकेशन पुरते. रिझल्ट एकच...मारले जाणे! मी एक ना एक दिवस पाच पन्नास हिंदुंना ठार करनारच होतो. कालेजातील संभाव्य लक्ष्ये पक्की करत होतो. जे आमच्याकडे उपहासाने पहात कळतील असे टोमणे मारत ते तर पहिले. साल्यांना गोळ्या घालून मारायचे किंवा सत्तुरने तोडायचे... तसेही ते शेळपट आहेत हे आम्हाला माहित होते. आम्ही खूप प्ल्यन बनवायचो. एकदा पर्वत्या आमच्या गोछडीत सापडला. हत्यारे नव्हती आमच्याकडे, पण हे झोड झोड झोडला. त्याने आम्हाला ओळखू नये याची आम्ही अंधारात काल्ळजीही घेतली. अर्धमेला करुन त्याला गटारात फेकले नि पळालो आम्ही. त्या रात्री बरी झोप आली. सकाळी उठलो तर भितीने ताबा घेतला. पोलिस कोणत्याही क्षणी अटक करायला येतील असे वाटू लागले. कालेजला जाणे नको वाटले खरे, पण गेलो नाही तर संशय आपलाच येणार. झक मारुन कालेजला गेलो. माझे सवंगडीही आले. तनाव दाखवायचा नाही..ठरले. कालेजात दुस-या तासाच्या वेळीस बातमी पसरली. शंकर पर्वतेला कोणीतरी मारलंय आणि तो इस्पितळात आहे...गंभीर स्थिती आहे वगैरे. प्रत्येकाच्या आत एक अंधारी कोपरा असतो. तो हिंसक असतो,...तो विकृत असतो. कोणाचा कमी कोणाचा जास्त. शक्यतो लोक तो दिसू न देण्यासाठी सभ्यतेचे बुरखे घालतात. पण कधीतरी अशी वेळ येतेच कि त्यांचा कालांधार उजेडावर मात करायला धावून येतोच. यालाच आदिम रानटी अवशेष आपल्यात शेष आहेत याचे पुरावे म्हणता येईल. कोणीही व्यक्ती संधी मिळाली किंवा परिस्थितीच आली तर अतिरेकी बनू शकते. कृत्यातून किंवा शब्दांतून. दोघांत तुलनात्मक फरक नसतोच. काही असे मारतात काही तसे. मारण्याची प्रक्रिया अबाधित राहते.  तरीही माणुस म्हणून मिरवण्याची हौस संपत नाही. आपल्या अक्कलेचे दिवाळे किती वाजलेय हे दाखवण्याची हौसही संपत नाही. मीही माझ्या अंत:करणातला अंधारी कोपरा जागा केलाय हे त्या वेळी कळाले मात्र नाही. कळाले...पर्वतेमुळे. उपकार आहेत त्याचे माझ्यावर! . . . ती मन लावुन चिकन बनवतेय. हे सरप्राइज आहे खरे. वास चांगला दरवळलाय. ती पातेल्यावर झाकण ठेवते आणि वळते. मला तेथेच दाराशी टेकुन उभा असलेलं पाहून चकितही होते. हसते. हात पुसत माझ्या जवळ येते. "चला....ड्रिंक्स घेऊयात." मी प्रतिवाद करत नाही. हरकत नाही. घेऊयात ड्रिंक्स. तसा तिचा बार भारदस्त आहे. भरपूर व्हरायटी आहे. मी तिला पुढे होऊ देतो आणि तिच्या हेलकावणा-या नितंबांवर लक्ष ठेवत दुस-या रुममध्ये जातो. मला काय आवडते हे तिला माहित आहे. ती अंटिक्विटीची बाटली घेते व माझा पेग बनवते. तिला जीन लागते. तिचाही पेग बनतो. सोड्याची बाटली फुटते. सोडा ओतला जातो. किंचित वाकलेली ती...तिचे स्तन अजुनच मोठे वाटतात. मला वाटते माझा निश्चय बदलला आहे. मी हिला एवढ्या लवकर सोडून दुस-या वेश्या ट्राय करू शकत नाही. शी इज द बेस्ट! बिछाण्यात आज काय सरप्राइज असेल? पण आज नकोच. लाळघोटेपना दिसेल तो. आज आपणच तिच्यशी सेक्स नाकारलाय. पण खरे तर समुद्रकिना-यावर ओपनमद्ध्ये हिला नग्न करायला हवे होते. मनमुराद उपभोगायला हवे होते. आपल्याला आजच का कोलाहलाने ग्रासले? का? आपण बदललोय कितीतरी. क्षमा केली सर्वांना. ती ग्लास माझ्या हातात देते. चियर्स म्हणते आणि मंद स्मित करते. मी मात्र हसत नाही. गंभीरच आहे. "तर मी एस्कोर्ट का बनले हे सांगते...." मला नवल वाटते. मी तिला कधीही हा प्रश्न केला नाही. तरुणाइत वेश्यांकडे जायचो तर प्रथम त्यांना हे सारे का करावे लागते असे विचारायचो. अनेक कहान्या दर्दभ-या असायच्या. मी अस्वस्थही व्हायचो. पण एकदा त्यांनी कपडे काढले कि सा-या वेदना वासनांत बुडून जात. नंतर मात्र त्यातला फोलपणा जाणवला. बहुतेक सा-या थापा असत. स्वेच्छेने या धंद्यात आलोत हे कबूल करायची लाज वाटे त्यांना. म्हटलो, गेल्या झकत. साल्या वेश्या त्या वेश्याच. वेळ विकत घेतलाय ना...करा त्याचा सदुपयोग. आपण काय येथे वेश्यांचा उद्धारकर्ता म्हणून येत नाही. रोज वेगळ्या भोप्गायच्या मनमुराद आणि फ़क ओफ! मी तिच्याकडे बावचळल्या सारखा आधी पाहतो. ती निवांत रेलुन सिप करतेय. माझ्याकडे अपेक्षेने पाहतेय. "कशाला सांगतेस? तुझे जीवन खाजगी आहे. त्यात मला अधिक्षेप करायचा नाहीय." "नको सांगू? पण सहज तुम्हाला सांगावं वाटलं हे खरं." "पण का?" "लाइफ विदाउट एंड...ऐकलय गाणं कधी? मला माहिताय तुम्ही आज कसल्यातरी वेगळ्या मुडमद्ध्ये आहात. काहीतरी बोचतय तुम्हाला. मी तुम्हाला ओळखत नाही. दोन वर्ष तुम्ही येता...ग्राहक म्हनून आणि विक्रेत्याने ग्राहकाला हर प्रकारे खूष करावं तसं मी तुम्हालाही करायचा प्रयत्न केलाय. कधी कधी इतर ग्राहकांपेक्षा जास्तच. मी यशस्वी वेश्या आहे कारण मी ग्राहकाला संतुष्ट करते....ग्राहकांच्या अनेक विकृती असतात...आणि त्या स्वाभाविकच आहेत. खरे तर त्या विकृती नसतातच. पण अनैसर्गिक संभोग म्हणून त्यांना विकृतीत टाकतात एवढेच. पण माणसं प्राण्यांसोबतही संभोग करतात. मी एकदा तर एका ग्राहकाच्या खुषीसाठी कुत्र्याकडूनही संभोग ट्राय केलाय. त्याला तो पाहुनच लैंगिक समाधान मिळत होतं." मी जरा अस्वस्थ होतो. "हे का सांगतेहेस मला? मी विचारलं नाही तुझ्याबाबत. असेल तुझे आयुष्य...तुझ्याच आवडी...मला काय त्याचे?" ती हसते. "खरे आहे. माणसाला एका व्यक्तीपासून फार काळ संभोग नकोसा होतो. स्त्रीलाही असंच होतं. स्त्रीलाही व्हरायटी हवीच असते. मलाही हवी असते. मी ती मिळवते. पैसेही मिळवते. कोण ग्राहक असावा नि कोण नसावा याचे स्वातंत्र्यही जपते. म्हणजे मी स्वतंत्र आहे. कोणी माझ्याशी बांधील रहावा असेही मला वाटत नाही." मी हसतो. "का हसलात?" "धंदा करतेस आणि स्वतंत्र आहे म्हणतेस...हा विरोधाभास नाही का?" ती प्रत्युत्तरादाखल हसते. "प्रत्येक धंद्यात काही पारतंत्र्ये असतातच. तुम्ही प्राध्यापक आहात. तुम्हाला तुमच्या संस्थेची, प्रिंसिपालची आणि विद्यार्थ्यांची काही बंधने आहेतच कि! स्वतंत्रता ही नेहमी सापेक्ष असते. काहीतरी पारतंत्र्याचा डाग तिला लागलेलाच असतो. तसा मलाही आहे हे खरे आहे. उदाहरणार्थ मला महिन्यातून एकदा या भागातल्या इंस्पेक्टरला खूष करावेच लागते. मी नशीबवान एवढीच कि मला कुणी दलाल नाही." "आणि तुला हे स्वातंत्र्य वाटते?" "मी वेश्या का झाले? कालगर्ल, एस्कोर्ट वगैरे शब्द वापरल्याने अर्थ बदलत नाही त्यामुळे मी वेश्या आहे हे म्हणण्यात लाज वाटायचे कारण नाही. लोक आपल्या बायकोशी संभोग करतांना अश्लील बोलतात...बायकोला रांड-वेश्या म्हणतात नि तिलाही तसं वदवायला लावतात...त्याने ते जास्तच उत्तेजित होतात. बायकोला दुस-याखाली झोपवायच्या बाता ते संभोगावेळी करतात. मला हे सारे माहित आहे. माझ्याकडे शरीर आहे, ते मी विकते. कोणी बुद्धी विकते कोणी शरीरश्रम... कोणी कौशल्ये. हेही कौशल्य आहे. एकाच नव-याचे बायकोला वेश्यापण बहाल करण्यापणापेक्षा प्रत्यक्ष वेश्या होणेच किती बरे?" हे भयंकर आहे. मी विचार करतो. मी लग्नच केले नाही ही बाब वेगळी. म्हणजे करावेच वाटले नाही. माझे जीवन म्हणजे आत्मग्लानीचा संगर. मनातील सुडी भावनांशीचा संगर. मी मुसलमान. मी मुसलमान आहे हे मी विसरायचे ठरवले तरी ते आठवून देणा-या परिस्थितीशीचा संगर. मी भारतीय आहे कि नाही याबद्दल मला वारंवार विचारल्या जाणा-या प्रत्यक्ष-अप्रत्यक्ष प्रश्नांशी किंवा नजरांतील संशयांशी संगर. या निरंतर संघर्ष एवढे अंगवळणी पडतात कि आपण बचावाच्या पवित्र्यात जतो. मीही गेलोय का? . . . "समजा मी प्रेमात पडले असते. पण प्रेम म्हणजे काय असते?" मी चमकून तिच्याकडे पाहतो. प्रेम मला कधी कोणाही स्त्रीबद्दल वाटले नव्हते हे खरे. पण मी त्या भावनेचा नेहमी आदर केलाय. आणि ही वेश्या प्रेमाबद्दल बोलतेय? ओके. वेश्यांच्या मनातही हळुवार कोपरा असू शकतो. किती कादंब-या आणि चित्रपटात पाहिलेय आपण. हिच्याही असेल. बायकांना कोणीतरी आपलाच नि हक्काचा असावा असे वाटण्यात नवल नाही. खरे तर स्त्रीया या सर्वात जास्त हुकुमशाही वृत्तीच्या असतात. स्वामित्वभावनेने पिडित! ती माझ्याकडे तिच्या मधाळ दृष्टीतुन पाहते. म्हणते, "प्रेम ही पुरुषाने स्त्रीला आणि स्त्रीने पुरुषाला एकमेकांवर चढवण्यासाठीची रुजुवात असते. हेतू एकच असतो...परस्परांना झोपवणे आणि सेक्स करत कंड भागवणे. काही लोक म्हणतात...मी प्लेटोनिक प्रेम करतो. अब्जावधी लोकांत असेलही असा. पण मी म्हणते प्लेटोनिक प्रेम तर मग आपल्यापेक्षा सेक्सच्या शक्यतेत न राहिलेल्या म्हाता-यांवर किंवा मरुन गेलेल्या स्त्री-पुरुषांवर का होत नाही? त्यात सेक्सच शेवटी अभिप्रेत का असतो?" मी हे गंभीरपणे घेतो. हे ती जे म्हणते ते खरे आहे काय? स्वत:ला तपासायला गेलो तर लक्षात येते कि मी जर कोणावर प्रेमच केले नाही तर मी प्रेमाबद्दल काय म्हणनार? मी नाही केले प्रेम कधी. समाजावर नाही कि स्त्रीवर नाही. मी स्वत:वरही प्रेम केले नाही. इतरांची काय कथा? माझा पेग संपलाय. मस्तक जरा तरल होतेय. मी उठतो आणि माझा दुसरा पेग बनवतो. तिलाही बनवून देतो. ती "थ्यंक्स" म्हणते. मी माझ्या जागेवर बसतो. "तुमचे कुराण स्त्रीयांना अपवित्र मानते. भोगवस्तू म्हणून स्त्रीकडे पाहते. आणि हे येडचाप हिंदूही स्त्रीला नरकाचे दार मानतात. आणि हेच भडवे स्त्रीयांना भोगतात...हवे तसे. युरोपियन स्त्रीयांना तर आपण किती भित्र्या आहोत हे दाखवायची एके काळी हौस असे. हौसच कारण स्त्रीया भित्र्या असतात असे दिसले कि पुरुषांनाही आपले स्त्रीदाक्षिण्य दाखवायचे हौस मिटवता येते. ते का? त्यांच्या मनात शेवटी स्त्रीयांना आडवी करुन भोगायचीच सुप्त कांक्षा असते म्हणून!" हे अतीच होतेय का? पर्वतेने मला का माफ केले? हा त्याचा मोठेपणा होता कि त्यातही काही स्वार्थ होता? छे. मी कोठल्या गोष्टी कोठे नेतोय.... "सेक्स नसतांना सेक्स ही सर्वात मोठी जीवनातली मौज आहे. नजरेतला सेक्स, स्पर्षातील सेक्स आणि बेधुंद नग्न होत शरीर भोगण्यातला सेक्स...पण सेक्सच ना? पण बौद्धिक सेक्स मात्र विरळ. अनेकदा आपण तोच करतो हेही कधी कधी समजत नाही." "तू तत्वज्ञान सांगतेहेस काय? मी कंटाळलोय..." मी कोरड्या आवाजात म्हणतो. ती हसते. "म्हणजे बौद्धिक सेक्स तुम्हाला नकोय. मी तुमच्या खाली नाही तर मी तुमच्यावर आरुढ आहे, असे वाटतेय का?" "डोन्ट टाक रबिश..." "ओके. रबिश असेल. तर मी काय सांगत होते,  मी वेश्या का बनले? यु नो, बव्हंशी स्त्रीया अप्रत्यक्ष वेश्या असतात...कोणा एकालाच त्या नवरा मानतात...पण तो एकच पुरुष भोगत असतांना कल्पना मात्र वेगळ्या अनेक पुरुषांच्या करतात. त्या मानसिक वेश्या...केवळ सुरक्षिततेसाठी आणि पुरुषांच्या वंशसातत्याच्या मुर्ख कल्पनांसाठी. अनेक विवाहित स्त्रीया लफडीही करतात...काही वेश्याही असतात...पण लपून छपुन... "ते जाउद्यात. मुद्दा असा आहे कि मी वेश्या का बनले?" "तुला हजार जण चढवून घ्यायची इच्छा असेल म्हनून..." मी उद्वेगाने म्हणतो. हा तिचा काय तर्क झाला? मी रेलुन बसतो. डोळे मिटतो. दारुचा अंमल यायला लागत्लाय आणि तशा माझ्या भावनाही तीव्र टोकदार होऊ लागतात. "मी वेश्या बनणे हा माझा निर्णय होता..." असेल...मग? . . . पर्वते इस्पितळातील आयसीयुत होता. काचेआडून पाहतांना आम्ही त्याला किती बदडला असेल याची जाणीव झाली. हे हिंदू मरायलाच आलेत...काफिर साले. आमचा जिहाद बरोबरच आहे. पण वरकरणी मी व माझे मित्र या घटनेचा निषेध करण्यात कोणतीच कुचराई करत नव्हतो. तो मरायलाच हवा होता. जीवंत कसा अजून काफिर साला...मनात येत होते. आम्हाला डाक्टरने तेथे जास्त थांबु दिले नाही. तो मरेलच असे आम्हाला वाटले होते. पण लेकाचा मेला नाही. तो तीन दिवसांनी शुद्धीवर आला. पोलिस त्याचे बयान घेणार ही बातमीही आली. मला अजुन असुरक्षित वाटले. अंधारात त्याला मारले हे खरे. पण त्याने कोणाला ओळखले असेल तर? मी त्याला मारतांनाच्या घटनेची पुन्हा पुन्हा आठवण करत होतो. त्याला मारतांना आम्ही शिवीगळही केली होती. त्याने चेहरे नाही, पण आवाज ओळखला असेल तर? जीव मुठीत घेऊन आम्ही जगत होतो. तो मरावा लेकाचा बयाण देण्याआढी यासाठी अल्लाची दुवा मागत होतो. पण ते व्हायचे नव्हते. लेकाचा वाचला. आमचे धाकधुक अजून वाढली. पण आम्ही आता एकत्र येऊन चर्चा करण्यातली रिस्कही घेऊ शकत नव्हतो... आणि मला पोलिसांकडून बोलावणे आले...इस्पितळात... पर्वतेला माझ्याशी काहीतरी बोलायचे आहे...म्हनून! मी त्याक्षणी स्वत:ला मेलेल्यांत जमा केले. . . . ती मनमोकळेपणे हसते. "हजार जणांना चढवून घेण्याची हौस? असेलही. का नसावी? एकातच असे काय ठेवलेय? पुरुषांना योन्यांच्या व्हरायट्या नको असतात? मला वेगवेगळ्या शिस्नांची हौस का नसावी? आणि खरे सांगू...कोणत्या स्त्रीला नसते? पण तिला अनेकदा दाबाव्या लागतात त्या भावना. काय तर म्हणे सोसायटी. पण सेक्स व्यक्तीशी नसतोच मुळात. तो असतो पर्सनालिटीशी...वेगवेगळ्या पर्सनालिट्या उपभोगण्यातील मौज मला हवीच होती. कसलेही बंधन न घालता." मी अवाक होतो. मी हाच आणि असाच तर विचार केला होता. मनकवडी आहे कि ही खरेच स्वतंत्र विचार करतेय? "मी लग्न करायचे नाही हा निर्णय सोळाव्या वर्षात होते तेंव्हाच घेतला. तेंव्हा तर माझ्यामागे खूप लागले होते. म्हटलं...एकालाही फुकट चांस देणार नाही. आणि दिलाही नाही. घरच्यांना कधी न कधी समजणारच होते. समजलेही. मी गाशा गुंडाळला. कोठे जायचं ते ठरवलंच होतं. मी आले ते सरळ येथे. नवीन वाढणारे समुद्राकाठचे शहर. जम बसवायला मला वेळ लागला नाही. कोणा एजंटाची गरज भासली नाही." ती हसली. तिचा पेग संपला होता. ती उठले आणि तिसरा पेग बनवला. मी काहीही प्रतिक्रिया दिली नाही. आणि काय देणार? वेश्या होणे हा तिचा निर्णय होता.  अशा स्त्रीयांना दगडाने ठेचून मारावे असे माझा धर्म सांगतो. पण का मारावे तिला? तिला तिचा निर्णय घेण्याचे स्वातंण्त्र्य आहेच. मी नाही घेतला निर्णय लग्नाच्या बंधनात न अडकण्याचा. पण माझी कारणे वेगळी होती. माझे जीवनानुभव वेगळे होते. कोणाचे जीवन कोणासारखे समान नसते. तरीही निर्णय समान असू शकतात. मी निर्णयाचे मानवी स्वातंत्र्य मान्य करण्याच्या मन:स्थितीपर्यंत पोहोचलो आहे. मी उठुन माझा ग्लास भरतो. मला नेमके काय वाटतेय हे मला माहित नाही. तिला आजच का बोलावे वाटले? माहित नाही. बहुदा मी कन्नी काटणार हे तिच्या लक्षात आले असावे. ही फेअरवेल पार्टी दिसतेय. ती मला थांबवायचा जराही प्रयत्न करणार नाही. गुड. अशा स्त्रीया जगात सर्वोत्तम. "पण हे का सांगतेहेस? मी तर तुला काहीही विचारले नव्हते..." "म्हणुनच सांगितले." ती म्हणते. लहान मुलीप्रमाणे पाय हेलकावत हसते. "ओके." मी म्हणतो. "तुम्ही आज कोलाहलात. कारण विचारणार नाही. पण मला वाटतं मला माहित आहे." मी हसतो. "का...सांग बरं..." "नाही. उगाच गेसिंग करत बसत नाही. अगदी व्हेगली वाटतंय खरं कि मला माहित आहे." "असुदेत कि...चुकला तुझा गेस तर चुकला..." "नाही. हा पेग झाला कि जेवण...आणि मग सरप्राईज..." "तू जेवायला घालतेहेस हेच सरप्राईज आहे." ती बोलत नाही. जरा गंभीर होते. मीही माझ्या कोलाहलात डुबत जातो. . . . माझं काळीज सशागत लपलपत होतं. आता आपलं उरलं सुरलं आयुष्य कोठडीत याची खात्रीच पटली होती. पण मी धीर धरला. म्हटलं...यातुनच कदाचित जिहादची मोठी संधी मिळेल. दहशतवादी संघटनांचे माझ्याकडे लक्ष जाईल,. ते मला वकील देतील. या केसमद्ध्ये तसेही आय विटनेस कोणी नाही. एकट्या पर्वतेच्या साक्षीवर पोलिस काही सिद्ध करू शकणार नाहीत आणि मी कितीही मारले तरी माझ्या साथीदारांची नांवे घेणार नाही. पण पर्वतेने मला तरी कसे ओळखले असेल? काही समजत नव्हते. मी इस्पितळात गेलो. तेथील घृणास्पद वास आज नाकपुड्यांत भरत नव्हता. जीवाची एकच उलघाल सुरु होती. पर्वतेच्या वार्डमद्ध्ये आलो. त्याला आता आयसीयुतून बाहेर हलवले होते. त्याच्या बाजुला दोन पोलिस बसलेले होते. त्यांच्या चेह-यावरचे भाव सामान्य होते. जीवात जीव आला. किमान मला अटक करण्याचा त्यांचा इरादा दिसत नव्हता. मी पर्वतेजवळ गेलो. त्याची विचारपूस केली. तोही अगदी सहज सहज आता कसे बरे वाटतेय ते सांगत होता. त्याने पोलिसांना जरा दूर जायला सांगितले. मला पोलिसाच्या रिकाम्या खुर्चीवर बसायला सांगितले. मी बसलो. गोंधळलेलो तर होतोच. मला हा प्रकार नीट कळतच नव्हता. "इमरान...तुला माहितच अआ शहरातील हवा किती वाइट आहे ती." तो म्हणाला. मी मान डोलावली. "पोलिस मला विचारताहेत...हल्लेखोरांना ओळखतोस का...अनेकदा..." मी गप्प. "आणि मी तुला ओळखले होते. शेवटचा तडाखा माझ्या डोक्यावर मारले तेंव्हा...शिवी दिलीस तू मला. तुझ्या आवाजाची एक ढब आहे इमरान. एरवी मला आवडणारी. पण त्या क्षणी तुझी घृणा वाटली मला..." मी गप्प. नजर खाली. "शुद्धीवर आल्यानंतर पोलिसांना काय स्टेटमेंट द्यायचे यावर मी खूप विचार केला. तुझे नांव मला सहज सांगता येत होते. तुला जेलात धाडता येत होते. पण मीच विचार केला...किती दिवस? तू बाहेर येशील. बदललेला असशील. आताचा सौम्य राग कडवेपणात बदललेला असेल. तो माणसांना मारहाण करून थांबणार नाही. माणसं मारत सुटेल. एक दिवस पोलिसांच्या एन्काउंटरमद्ध्ये नाहीतर फाशी देवून मारला जाईल. मी गप्प बसलो." मला काय बोलावं हे उमजेना. काय समजावं हेही समजेना. मी गप्प राहिलो. "हे बघ...इकडे बघ...मी गप्पच बसेल. पण मला एक वचन पाहिजे..." "काय?" मी घोग-या आवाजात विचारता झालो. "कडव्या मुसलमानासारखा विचार करू नकोस. सध्या हिंदुत्ववादी जोमात आहेत. ते भडकावू गोष्टी करताहेत. त्यांना प्रतिकार करायचा असेल तर तो सुबुद्ध होऊनच करता येईल. हिंसेचे उत्तर हिंसा नाही. खरे उत्तर आहे खरा मानूस होणे...आणि तेच हिंसेला खरे उत्तर आहे..." मी उद्वेलित झालो. म्हणालो, "सांगणं सोपं आहे रे...माझी अम्मी...अब्बा....जीवंत जाळले गेले...मला कुत्र्यासारखं मारलं...काय चूक होती?" मी भडाभडा माझं ओझं रितं करत राहिलो. "मी समजू शकतो..." तो माझ्या संतप्त आसवांकडे पाहत म्हणाला. "पण काळ पुढे जात राहतो...भुतकाळ कधी कधी माणुसकीसाठी दफन करावा लागतो..." मी काही वेळ अबोल बसलो. तोही...फक्त माझ्याकडे पाहत. एकाएकी मी त्याचा हात हाती घेतला नि म्हणालो... "वचन देतो तुला...मी माणुस म्हणुनच जगेल. हैवानियत मला शिवणारही नाही." तो मंद हसला. थ्यंक्स म्हणाला. डोळे मिटले. बहुदा खूप थकला असावा. मला माझाच खूप राग आला. का वागलो मी असा? मी बाहेर पडलो. दिशाहीन. ....   पण जगलो. द्वेषांच्या नजरा झेलत...देशद्रोह्याची लेबले चिकटवून घेत का होईना पण साधा सरळ जगलो. कधी नमाज अदा करायला मशिदीत गेलो नाही. कुराण बाजुला ठेवले. मानवेतिहासाचाच अभ्यास करू लागलो. त्यात पुढे प्राध्यापकही झालो. पण भुतकाळालाही कधी दफन करता आले नाही. वंचनेची वेदना कधी पाठ सोडू शकली नाही. अम्मी आणि अब्बुचे कोळसा झालेले देह अधून मधून छळतच राहिले. मुसलमान असणे हाच या देशात मोठा गुन्हा आहे असे नकळत जाणवतच राहिले. त्या कोलाहलाला कधी वाट मिळाली नाही. बीफ खाल्ल्याच्या संशयावरून एका मुसलमानाला ठेचून मारले गेले या बातमीने कितीही उध्वस्त झालो तरी मी माझा शब्द पाळला. सच्चा मुसलमान अपनी जुबां का पक्का होता है... मी पर्वतेला जबान दिली होती. बदल्यात मी वाचलो होतो. एक नवा अतिरेकी तयार होण्यापासून काफर वाचले होते. मी निकाह केला नाही. माझ्या वेदनांत मला कोणी नको होते. मी एकाकीपणावर मात करायला अनेक साधने शोधली. अभ्यास...संशोधन...फिरणे... आणि वासना भागवायला रांडा... . . . ' आता कोणता विषय नाही. मघाचा विषय तिथेच सुटलेला. आम्ही जेवण करतो. गप्प गप्प, बहुदा दोघांच्याही काळजात कसलातरी कोलाहल. मानवे जीवनच विलक्षण आहे. समजू पाहता नासमझ करत नेणारं. जेवण मस्त. चिकन तिने बनवलेले. चिकनबरोबर ब्रेड. मस्त झालेय एकंदरीत. पण तरीही सारे काही बेचव वाटतंय. जेवण संपते. मी उठतो. ती टेबल आवरतेय. मी हालमद्ध्ये तिचं आवरायचे वाट पहातोय. आज सेक्स नाही. शक्यच नाही. सरप्राइज मिळालेय... जेवणाचे...आणि तिच्या जीवनविषयक तत्वज्ञानाचे. मानवेतिहासात असे विचार करणा-या स्त्रीया झाल्या नाहीत असे नाही. पण त्या माहित नाहीत, एवढेच. आणि काय चूक आहे त्यात? साले धर्मच माणसाचे स्वातंत्र्य हरवतात...त्याचा संकोच करत नेत गळा आवळतात. कसल्या आल्या नैतिकता? हिजड्यांना सुरक्षित जगता यावे म्हनून नीतिनियम धर्म नियम वगैरे बनवतात. ठार मारतात लोकांना... अब्बु आणि अम्मीला मारले तसे! ती येते. फ्रेश दिसतेय. पण आता ती सेक्सी वाटत नाही. तिचे स्तन आणि नितंब एखाद्या वत्सल मातेचे असावेत तसे वाटतात. मी तिच्या चेह-याकडे पाहतोय. तुडूंब उत्सुकतेने भरलेला असावा तसा. कसली अनाम उत्सुकता भरलीय तिच्यात? मी उठतो. खिशात हात घालून नोटांचे बंडल काढतो. पैसे मोजतो. ती बाष्कळसारखी हसते. "का हसलीस? तुझेच पैसे देतोय..." "आज आपण काही केलेच नाही..." ती म्हणते. "पण मी तुझा वेळ घेतलाय. तुझे ड्रिंक प्यायलोय आणि जेवणही केलेय मस्त....आणि तू मला खूष करायचा प्रयत्न करतच होतीस की! मलाच नको होते हा माझा दोष...! तुला पैसे घ्यावेच लागतील!" "नकोय. इमरान..." तिच्या तोंडून माझे नांव येताच मी चमकतो. मी माझे खरे नांव तिला कधीच सांगितले नाहीय...तिच्यासाठी मी नेहमीच प्राध्यापक असलो तरी नांव मात्र जहीरच आहे. ते हसते. "मी यशस्वी वेश्या का आहे हे माहित आहे?" आता मात्र हे माहित करुन घेण्याची गरज आहे. "मी माझ्या कस्टमरची माहिती काढते. मिळेल तेवढी. यात माझी सुरक्षा आहे. मी तुमचीही माहिती घेतलीय...आणि ती फारच इंटरेस्टिंग वाटली मला." मी काही बोलत नाही. मला रागही येतोय नि बावरल्यागतही होतंय. "येतो मी..." "थांबा दोन-तीन मिनटं....बसा. मला तुम्हाला सरप्राइज द्यायचंय ना?" "आता कोणतं सरप्राइज देणारेस तू?" ती हसते. "दोन मिनटं फक्त....प्लीज." "काय इंटरेस्टिंग वाटलं तुला? डिटेक्टिव्ह एजंसी हायर केली होतीस कि काय?" ती हसते. "मानवी मन कळालंय कोणाला? जग खूप लहाण आहे. कोण कसा कोठे आणि का जोडला गेलाय हे कळतही नाही." मी बसतो....नासमझसारखा. गोंधळलोय...नेहमी गोंधळलेला असतो तसा. सालं मला निश्चयाने काहीच कसं करता येत नाही? मी तिच्याकडे पहातो. ती निश्चल उभी आहे. मादकतेचे प्रतिमा. मी उगच आजचा दिवस खराब केलाय. या रांडेला मनमुराद उपभोगायला पाहिजे. नको. तेवढ्यात डोअरबेल वाजते. मी गोंधळतो पुन्हा. कोण असेल? तिचा नवा कस्टमर...? मी नाही तर दुसरा म्हणून? ती माझ्याकडे पाहत मंद हसते. "तुमचे सरप्राइज आलंय!" असं हळुवार म्हणते. दार उघडते. दारात मध्यमवयीन सडपातळ माणूस उभा आहे. तो पर्वते आहे हे मी लगेच ओळखतो. इंशाल्ला...तू? म्हणत उठतो. पर्वते आहे तेथेच उभा. मी तिच्याकडे पाहतो. "माझा हाही कस्टमर..." ती म्हणते. "आहे ना सरप्राइज?" "हं...धिस इज ग्रेट सरप्राइज!" मी म्हणतो आणि पर्वतेला बाहुंत घ्यायला पुढे सरकतो. "थांब"...पर्वते म्हणतो. त्याचा आवाज थंड आहे. जहरी आहे. मला जाणवते ते. मी जरा मागे सरतो. तिच्याकडे प्रश्नांकित होत पाहतो. "हे कडवे हिंदुत्ववादी आहेत. गोध-यापासून. गुजरातेत यांच्या नांवाने वारंट आहे. या शहरात लपलेत सध्या..." "पर्वते, तू मला अतिरेकी होण्यापासून वाचवले होतेस...आणि तुच?" मी कसाबसा म्हणतो. तो हसतो. जागेवरुन तसुभरही न हलता. "इमरान, एक तरी मुसलमान मारावा असं मी नंतर शिकलो. माझा बाप मारला गेल्यानंतर. मी तेंव्हा तुला उगाच सोडले. गांधी भूत बनून डोक्यावर बसला होता तेंव्हा! तु तर मला मार मार मारलेस. मी मेलो नाही हे माझे नशीब. आता मी आजवर किमान दोन-अडिचशे मुसलमान मारलेत! गांधी गेला उडत!" "हे...हे भयंकर आहे पर्वते! " मी कसाबसा म्हणतो. "तू एवढा बदलशील याची मी कल्पनाही कधी केली नव्हती!" तो मंद हसतो. "मुसलमान कधी बदलत नाही. आता हेच बघ...तुला मुस्लिम रंडी मिळु शकत नव्हती? तू जातोस हिंदू रंडीकडे. ही विकृती नाही का मुसलमानांची?" मला राग येतो. "मुर्खासारख बोलू नकोस! कसला धर्म रे येथे? एक योनी असते आणि एक लिंग आणि भागवायची असते वासना. हीच म्हणते...सेक्स व्यक्तित्वाशी. तिला पसंद मला पसंद. यात धर्म का आणतोस? ही हिंदू कि मुसलमान...काय संबंध त्याशी? तु मला फार बदललेला वाटतोस...! अरे तू मला बदलले होते...विसरलास?" तो शांत हसतो. "मुसलमान बदलत नसतात. गद्दारी त्यांच्या रक्तात असते." मी तिच्याकडे...काय खरे नांव तिचे तिलाच माहित...पण ती गंभीर आहे. मला हवेतील खुनशीपणा जाणवतोय. येथून लवकर...नव्हे आत्ताच बाहेर पडले पाहिजे हेही समजतेय. या कटात ही रांडही सामील आहे हेही समजतेय. पण कसा हा कट? इतक्या अचानकपणे? आणि करायचाच होता तर वर्ष दोन वर्षाआधीच का नाही? आजच का? कि मी तिला नकळत दुखावले म्हनून? पण ...काय दुखावले मी तिला? "ओके मित्रा. तू बदललास. मी तुला वचन दिले. मी नाही बदललो. मी माणुसकीशी इमान ठेवले. आपण पुन्हा भेटू आणि सविस्तर बोलू. मी दमलोय आता...मला जायला हवे..." तो हसतो. त्या हसण्यात विकृती आहे. अगदी सुस्पष्ट. "इमरान...माझा पहिला शत्रु तुच होतास...साल्या जीवघेणा बेदम मार दिला तुम्ही. तुमच्या पाशवी लोकांनी माझ्या बापाला मारलं." "माझ्याही आई--बापाला ठार मारलं गेलं होतं...जीवंत जाळून...मारहाण मलाही झाली होती. मी दहशतवादी झालोही असतो...तुच मला त्या मार्गापासून परावृत्त केलेस. आणि तु?" तो हसतो. मी चिंतीत आहे. मी चालु लागतो...मला दाराबाहेर पडत माझी कार गाठायची आहे. तेही जीवंत राहून. पुन्हा विसरलेली स्वप्नं साकार करणे आता तर गरजेचेच आहे...इसिसमद्ध्ये दाखल होण्यावाचून या हलकट काफरांना संपवता येणार नाही. तसेही माझे अनेक मित्र तेथेही आहेतच! पण मला दोन पावले चालताच एक हलकासा स्फोट ऐकू येतो... माझ्या छातीत एक भगदाड पडलेय याची रक्ताळ जाणीव होते. मी कोलमडत खाली कोसळतो. "ला इल्लाही इल्लील्ला..." कोठूनतरी शब्द कानी येतात. ज्यांना मी पारखा झालो होतो! एका दैवी चुंबनाचे आवाजही येतात. तो तिला "माय लव्ह बिल्किस..." असेही म्हणतांना ऐकू येते... आणि मला मस्त मरण येते! छान सरप्राइज!